ՄՏՔԻ ԿԱՐՈՂՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ

Մար­դուս սե­փա­կա­նու­թիւ­նը հո­գի՛ն է, եւ ա­նոր զօ­րու­թեան մի­ջո­ցով կը հաս­նի ի­մաս­տա­սի­րա­կան ու գա­ղա­փա­րա­յին վե­րելք­նե­րու եւ մտքին կա­րո­ղու­թիւն­նե­րը կը ծա­ռա­յեց­նէ մարդ­կա­յին քա­ղա­քակր­թու­թեան յա­ռաջ­դի­մու­թեան ու լու­սա­ւո­րու­թեան։

Ար­դա­րեւ մտքի տա­րո­ղու­թիւ­նը տա­րածք կը գտնէ մա­նա­ւանդ հո­գիին մի­ջո­ցով։ Ե­թէ ո­րե­ւէ մտա­յին գոր­ծի մը հե­ղի­նա­կին մտքի ար­տադ­րու­թիւն­նե­րը կը պա­տուեն ու կը զար­դա­րեն ա­նոր ա­նու­նը՝ իր հո­գիին ապ­րումն ու ար­տադ­րած օգ­տա­կար եւ բա­րի գոր­ծերն ալ կը զար­գաց­նեն ու կը զար­դա­րեն իր անձ­նա­ւո­րու­թիւ­նը։ Ուս­տի մար­դուս հո­գին ե՛ւ միտ­քը միաս­նա­բար կը կազ­մեն ինք­նու­թիւ­նը։ Յա­մե­նայն­դէպս հե­ղի­նա­կի մը մա­հէն ետք իր հե­ղի­նա­կու­թիւն­նե­րը՝ մտա­յին գոր­ծե­րը կը մնան իր ե­տին՝ իր ա­նու­նը վա՛ռ ու ան­մո­ռա­նա­լի պա­հե­լու հա­մար հոս՝ երկ­րի վրայ, իսկ իր բա­րի ու հա­ւա­տա­ւո­րի կեան­քը, ապ­րե­լա­կեր­պը եւ հո­գե­կան ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը զինք կ՚ապ­րեց­նեն հոն՝ ըստ Ա­ւե­տա­րա­նա­կան ան­սուտ խոս­տու­մին։ Միտք եւ հո­գի միա­սին կը կազ­մեն մար­դուս երկ­րա­ւոր ու երկ­նա­ւոր կեան­քի պայ­ման­նե­րը։

Այս ի­մաս­տով տե­սա­նե­լի, զգա­ցուած ժա­մա­նա­կը ներ­կա՛ն է՝ հի­մա, սա պա­հը՝ զոր կ՚ապ­րի մարդ։ Ուս­տի ա­ռա­ւօ­տին տես­նուած ամ­պը կէ­սօ­րին ե­թէ անձ­րե­ւի փո­խուի, կէ­սօ­րէ ետքն ալ յար մթու­թիւ­նը եւ խա­ւա­րը կը տի­րէ։

Իսկ մար­դուն կեան­քը ամ­պի տե­ւո­ղու­թիւնն ան­գամ չու­նի աշ­խար­հի վրայ՝ բաղ­դատ­մամբ յա­ւի­տե­նա­կա­նու­թեան։

Պահ մը խոր­հե­ցէք, սի­րե­լի­նե՜ր, մար­դուս ամ­բողջ կեան­քը ի՜նչ կ՚ար­ժէ յա­ւի­տե­նա­կա­նու­թեան բաղ­դատ­մամբ…։ Մարդ որ­քան ալ եր­կար ապ­րի, որ­քան ալ շատ վա­յե­լէ կեան­քը, ա­նոր վեր­ջին հանգ­րու­նին ե­թէ յե­տա­դարձ ակ­նարկ մը նե­տել փոր­ձէ պի­տի տես­նէ, թէ ա­սու­պի, այ­սինքն գի­շեր ա­տեն լու­սա­ւոր գի­ծեր ձգե­լով եր­կիր ին­կող օ­դա­քա­րե­րէ բաժ­նուած փոքր մար­մին­նե­րու նման ան­ցած գա­ցած են իր ապ­րած տա­րի­նե­րը։

Այս ե­րե­ւոյ­թը ա­պա­ցոյց մըն է ժա­մա­նա­կին յա­րա­բե­րա­կա­նու­թեան եւ կը փաս­տէ, թէ ժա­մա­նա­կը ո՜ր­քան ա­րա­գօ­րէն կը սա­հի, կ՚անց­նի։ Հե­տե­ւա­բար, կեան­քի մէջ ներ­կա­յա­ցած ա­ռիթ­ներ, պա­տե­հու­թիւն­ներ, բա­րիք­ներ պէ՛տք է օգ­տա­գոր­ծուին դէ­պի միշտ լա­ւը եւ օգ­տա­կա­րը։

Ար­դա­րեւ ա­մէն աշ­խա­տանք ու­նի իր ար­դիւն­քը՝ ինչ­պէս ա­մէն արտ, ա­մէն դաշտ ու­նի իր հունձ­քը։

Եւ հունձ­քին քա­նա­կէն՝ ա­ռա­տու­թե­նէն ու ո­րա­կէն յայտ­նի կ՚ըլ­լայ հո­ղին ար­գա­ւանդ՝ բեր­րի վի­ճա­կը։

Ա­հա­ւա­սիկ, մար­դուս հո­գին ալ կը նմա­նի ար­տի։

Բեր­րի հո­գի մը, ար­դիւ­նա­ւոր հո­գի մը միա՛յն ա­ռատ ու ո­րա­կա­ւոր գոր­ծեր կ՚ար­տադ­րէ։ Ուս­տի լաւ հող ու­նե­ցող արտ մը հա­սու­թա­բեր կա­լուած մըն է։

Իսկ բա­րի, օգ­տա­կար գոր­ծեր ար­տադ­րող հո­գին ալ ա­ւե­լի՛ ար­ժէ­քա­ւոր վի­ճակ մը՝ անձ­նա­ւո­րու­թիւն մը կը կազ­մէ։ Սա­կայն սա ալ պէտք է նկա­տի ու­նե­նալ, թէ հուն­ձքին ար­դիւ­նա­բե­րու­թիւ­նը միայն հո­ղէն կա­խում չու­նի, այլ հունտն ալ, սերմն ալ պէ՛տք է ո­րա­կա­ւո՛ր ըլ­լայ։ Բա­րի գոր­ծեր կ՚ար­տադ-րըւին բա­րի հո­գի­նե­րու կող­մէ՝ լաւ մի­ջա­վայ­րե­րու մէջ…։

Օ­դին վի­ճա­կը գու­շա­կե­լու հա­մար պէ՛տք է օ­դե­րե­ւու­թա­բան ըլ­լալ եւ կամ առ­նուազն այդ ուղ­ղու­թեամբ տե­ղե­կու­թիւն եւ փոր­ձա­ռու­թիւն ու­նե­նալ։ Իսկ բա­րե­պա­տեհ ա­ռիթ­նե­րը օգ­տա­գոր­ծե­լու հա­մար պէտք է բա­րե­սիրտ ըլ­լալ, լաւ տրա­մադ­րու­թեան տէր ըլ­լալ, այ­լա­պէս ա­մէն պա­տե­հու­թիւն, ա­մէն ա­ռիթ կ՚անց­նին, կ՚եր­թան ու ո­րե­ւէ օ­գուտ չեն ու­նե­նար։ Կեան­քը ապ­րե­լու, կեան­քին բա­րիք­նե­րը վա­յե­լե­լու հա­մար ալ, պէտք է ծա­նօ­թու­թիւն ու­նե­նալ կեան­քի մա­սին՝ տե­ղե­կու­թիւն ու­նե­նալ ա­նոր բա­րիք­նե­րուն մա­սին, օ­գուտ­նե­րուն նկատ­մամբ ո­րոշ գա­ղա­փար­ներ ու­նե­նալ եւ յստակ կեր­պով ըմբըռ-նել, թէ կեան­քը շնորհ մըն է մար­դուն՝ զայն վա­յե­լե­լու հա­մար տրուած ի­րեն միշտ դէ­պի լա­ւը, դէ­պի բա­րին։

Եւ սի­րե­լի ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­ներ, մեզ­մէ ա­մէն մէ­կուն, ա­ռանց բա­ցա­ռու­թեան՝ ան-խըտիր տրուած է կեան­քը լա­ւա­գոյն կեր­պով վա­յե­լե­լու այդ պա­տե­հու­թիւ­նը, ուս­տի մե­զի, մեր իւ­րա­քան­չիւ­րին կը մնայ գործ­նա­կա­նի վե­րա­ծել զայն մեր ա­ռօ­րեայ կեան­քին մէջ։ Անդ­րա­դառ­նալ ա­մէն ա­ռի­թի՝ որ կը ներ­կա­յա­նայ մե­զի՝ ի նպաստ մեր կեան­քին լաւ օգ­տա­գործ­ման։

Թէ ի՛նչ­պէս կա­րե­լի է ա­սի­կա, ի՛նչ­պէս կ՚ի­րա­կա­նա­նայ. այն ա­տեն երբ մարդ անդ­րա­դառ­նայ իր էու­թեան, հա­ւա­տա­րիմ մնայ իր ա­րար­չու­թեան կո­չուին, թէ ստեղ­ծուած է եր­ջա­նիկ ըլ­լա­լու հա­մար, ինչ որ կը նշա­նա­կէ՝ բա­րի՛ ըլ­լալ…։ Իսկ ե­թէ հե­ռա­նանք եւ ան­տե­սենք մեր կո­չու­մը, կ՚ան­տե­սենք նաեւ ա­մէն բա­րե­պա­տե­հու­թիւն, ա­մէն բա­րիք եւ ա­մէն ա­ռիթ ըն­ծա­յուած մե­զի։

Ե­թէ հե­ռա­նանք ճշմար­տու­թե­նէն՝ ան­հա­ւա­տա­րիմ ըլ­լանք մենք մեր կո­չու­մին՝ մեր էու­թեան պատ­ճա­ռին, ա­պա ու­րեմն կը հե­ռա­նանք նաեւ մեր նպա­տա­կէն, կը հե­ռա­նանք եր­ջան­կու­թե­նէն։ Եւ այն որ կը հե­ռա­նայ ճշմար­տու­թեան լոյ­սէն՝ կը տես­նէ միայն բնու­թեան ամ­պը, անձ­րե­ւը եւ խա­ւա­րը։ Այդ­պի­սի­նե­րուն հա­մար կեան­քը վա­յելք մը չէ՛, այլ՝ ան­տա­նե­լի՜ ըն­թացք մը լոկ։

Իսկ ե­թէ ի­րա­տես ըլ­լանք՝ անդ­րա­դառ­նանք մեր էու­թեան պատ­ճա­ռին, մեր ա­րար­չա­կան կո­չու­մին, այն ա­տեն ա­հա­ւա­սիկ մեր շուր­ջը՝ ի­րե­րը եւ ի­րո­ղու­թիւն­նե­րը կը դի­տենք հո­գե­կան աչ­քով՝ կը թա­փան­ցենք կեան­քի ճշմար­տու­թեան, կ՚անդ­րա­դառ­նանք ա­նոր բա­րիք­նե­րուն, բա­րե­պա­տե­հու­թիւ­նե­րուն, եւ կը տես­նենք, որ շատ մը բա­ներ՝ որ կա­րե­ւոր եւ անհ­րա­ժեշտ հա­մա­րեր ենք կեան­քի հա­մար, ու­նայ­նու­թիւն է ե­ղեր, պա­րա­պու­թիւն՝ անն­շան ու ան­պէտ։ Ու­նայ­նամ­տու­թիւ­նը, կը տես­նենք, թէ գրա­ւեր է մեր ամ­բողջ կեան­քը։

Պահ մը խոր­հե­ցէք, խնդրեմ, կեան­քի մէջ ի՜նչ պա­րապ բա­նե­րու հա­մար կը մտա­հո­գուինք յա­ճախ, ի՜նչ փուճ, սնա­մէջ բա­նե­րով կը զբա­ղինք շատ ան­գամ եւ կը վատ­նենք մեր կեան­քը։ Փոքր, ան­կա­րե­ւոր բա­նե­րու հա­մար դժոխ­քի կը վե­րա­ծենք մեր կեան­քը՝ փո­խա­նակ վա­յե­լե­լու ա­նոր բա­րիք­նե­րը։ Եւ ա­ւե­լի ցա­ւա­լին որ­քան ա­նի­մաստ պատ­ճառ­նե­րով, ո­չինչ շար­ժա­ռիթ­նե­րով թշնա­մու­թիւն­ներ կը ստեղ­ծենք՝ ստե­լու­թեամբ լե­ցուած կը հա­լա­ծենք մեր նման­նե­րը։

Դի­տե­ցէ՛ք ձեր շուր­ջը սի­րե­լի­նե՜ր. եղ­բայ­րը եղ­բօր թշնա­մի կը դառ­նայ՝ եղ­բայ­րը իր եղ­բայ­րը կ՚ա­տէ փո­խա­նակ սի­րե­լու, կ՚ա­նար­գէ փո­խա­նակ յար­գե­լու, կը թշնա­մա­նայ փո­խա­նակ բա­րե­կա­մու­թիւ­նը շա­րու­նա­կե­լու…։ Մինչ­դեռ եր­ջան­կու­թիւ­նը՝ հա­մա­ձայ­նու­թեան մէջ է՝ ան­շա­հախն­դիր, ար­դար եւ ի­րա­ւա­ցի, հան­դուր­ժո­ղու­թեամբ ե՛ւ համ­բե­րա­տար ո­գիով ի­րար լսե­լու, ի­րար հասկ­նա­լու մէ՛ջն է։

Բայց կան­խա­կալ ու նա­խա­պա­շա­րուած միտ­քեր եր­բեք եր­ջա­նիկ չեն կրնար ըլ­լալ, քա­նի որ միշտ կը յե­տա­դի­մեն, կեան­քը ա­նոնց հա­մար ո՛չ թէ ըն­թացք մը, այլ ա­մուլ շրջա­նակ մըն է միայն…։

Եւ իս­կա­կան տգի­տու­թիւ­նը ինք­նա­ճա­նա­չում չու­նե­նալն է, չգիտ­ցա­ծին չանդ­րա­դառ­նալ եւ գիտ­նալ կար­ծել ա­ռանց գիտ­նա­լու՝ ա­ռանց ու­սում­նա­սի­րե­լու, ա­ռանց թա­փան­ցե­լու, ա­ռանց խորհր­դա­ծե­լու։ Ի­րա՛ւ է, որ ճշմար­տու­թիւ­նը կը յայտ­նուի գա­ղա­փար­նե­րու ընդ­հա­րու­մէն՝ բա­խու­մէն, բայց ո՛չ եր­բեք սիր­տե­րու բե­կու­մէն։ Գա­ղա­փար­ներ բազ­մա­թիւ կրնան ըլ­լալ, բնա­կա՛ն է այդ, բայց ճշմար­տու­թիւ­նը մէ՛կ է։ Եւ այդ ճշմար­տու­թիւ­նը կրնան գտնել միայն «բա­նի­մա՛ց միտ­քեր», խոր­հող, դա­տող, ո­րո­շող բա՛րձր միտ­քեր…։ Ե­րա­նի՜ ա­նոնց, ե՛ւ ին­չո՞ւ չըլ­լանք այդ ե­րա­նե­լի՜­նե­րէն մէ­կը, ի՞նչ կը պակ­սի մեզ­մէ ա­մէն մէ­կուն այդ մա­սին…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­նիս 29, 2015, Իս­թան­պուլ