ՅՈՅՍԻ ԿԱԹԻԼՆԵՐ

Ե­րե­ւա­նի գե­ղե­ցիկ այ­գի­նե­րէն մէ­կուն ա­մէ­նօ­րեայ այ­ցե­լու­նե­րէն է Տի­կին Լու­սին: Ան կը սի­րէ ա­ռանձ­նա­նալ բնու­թեան գիր­կը, ա­ռօ­րեայ մտա­հո­գու­թիւն­նե­րէն հե­ռա­նալ, մոռ­նալ տե­սիլ­քի մը պէս անց­նող մի քա­նի տա­րի­նե­րը, ան­ցեա­լի փառ­քի կո­րուս­տը, ներ­կայ ան­կա­յու­նու­թիւ­նը...: Միշտ ալ չի յա­ջո­ղիր անց­նող տա­րի­նե­րու ահն ու կսկի­ծը փա­րա­տել: Կը փոր­ձէ տես­նել բա­ժա­կին լե­ցուն մա­սը՝ զա­ւակ­նե­րը շուրջն են, ա­մու­սի­նը՝ եւս, հա­մե­րաշխ, տա­քուկ եր­դիք մը ու­նին, հո­գա­տար ե­րի­տա­սարդ զա­ւակ­ներ, ա­յո՛, ա­սոնք են բա­ժա­կը լեց­նող դրա­կան ապ­րում­նե­րը, պէտք է աշ­խա­տանք տա­նիլ, սա­կայն, այս բա­ժա­կին դրա­կա­նը պա­հե­լու, ա­ճեց­նե­լու հա­մար:

Նստած, այս­պի­սի մտմտուք­նե­րով կը խո­կայ, ու ա­հա նա­յուած­քը կ­­՚իյ­նայ դէ­մի նստա­րա­նին նստած տա­րեց զոյ­գի մը վրայ: Տէր եւ տի­կին ըլ­լա­լու են ա­նոնք: Որ­քա՜ն քնքշանք ու սէր կայ ա­նոնց այս նստուած­քին ու խորհր­դա­ծու­թեանց մէջ: Ա­նոնց այս մտեր­մու­թիւ­նը Տի­կին Լու­սի­նը կը փո­խադ­րէ շա՜տ հե­ռու­ներ, տաս­նեակ­նե­րով տա­րի­ներ ա­ռաջ, երբ ան փոքր էր ու կը վա­յե­լէր հօր ու մօր ջերմ ու սի­րով լի հո­վա­նին: Տի­կին Լու­սին կը ժպտի, ու ա­հա ա­նոր հայրն է որ կը խօ­սի մօր հետ պա­պե­նա­կան բար­բա­ռով.

- Ա­ռա­ւօտ դե­զէն (թրք. կա­նուխ), կէս քուն կէս ար­թուն,

Չհագն­ման, չքսման,

Է­կէր (թրք. ե­թէ) է­րէ­սիդ տես­նամ նէ վաղմն­ցով (ա­ռա­ւօ­տուն),

Գոր­ծե­րիս րասթ (թրք. յա­ջող) կ­­՚եր­թան հճմի (մին­չեւ) իր­կուն:

Այս­պի­սի սի­րա­լիր քա­ռեակ­նե­րը առ­տուան սուր­ճը կը հա­մե­մէին... եւ տա­կա­ւին կը շա­րու­նա­կէր.

- Յես կը սի­րե­մա քը­զիկ, մար­դու մ՚ը­սեր:

Դադ­րուկ (դա­տարկ) եմ գլո­խիս ծո­ցիդ վրէն դնեմ,

Չըն­նայ հեր­սո­տիս (ա­րաբ. զայ­րա­նաս), ան­գին ծա­ղի­կիս,

Թան­կա­գին մա­նեա­կիդ է­կօ վիզդ դնեմ:

Ա­պա ա­մէն օր գոր­ծի չգա­ցած մօ­րը կ­­՚ը­սէր.

- Է­կօ ըն­ծի պագ մի տուր, պօ­յիդ սի­րեմ:

Իսկ ա­մէն օր տուն մտնե­լուն պէս «պա­գ» մըն ալ առ­նե­լէն ետք.

- Ու­շաղ­տէ­քը (թրք. մա­նուկ­նե­րը) ի՞ն­չըս են, աղ­քէ՞կ են:

Միշտ ալ այս­պէս խինդ ու զուար­թու­թեամբ լի անձ մըն էր Տի­կին Լու­սի­նին հայ­րը: Բայց մի­թէ ան ալ մտա­հո­գու­թիւն­ներ չէ՞ր ու­նե­ցած, չէ՞ր տան­ջուած կեան­քին ըն­թաց­քին: Ա­նոր հայ­րը՝ Խա­չա­տու­րը նոյն­պէս կեն­սու­րախ անձ մըն էր: Խա­չա­տուր տա­րագ­րեալ­նե­րու ճա­կա­տագ­րին մատ­նուած, ցե­ղաս­պա­նու­թիւն տե­սած ու շա՜տ չար­չա­րուած էր:

Տասն­հին­գա­մեայ Խա­չա­տու­րը փրկուած էր Ուր­ֆա­յի ջրհոր­նե­րէն մէ­կուն մէջ պա­հուե­լով եւ ա­պա տա­րագ­րեալ­նե­րուն խում­բին միա­նա­լով՝ հա­սած Հա­լէպ: Տա­րի­ներ ետք, Հա­լէ­պի Ա­ճուր­թար­լա ա­րուար­ձա­նին մէջ ան յա­ջո­ղած էր բա­նալ գոր­գա­գոր­ծու­թեան փոք­րիկ ար­հես­տա­նոց մը, ուր նաեւ աշ­խա­տան­քի հրա­ւի­րած էր Ե­ղեռ­նէն մա­զա­պուրծ ե­րի­տա­սար­դու­հի­ներ եւ այս­պէս տա­րի­ներ շա­րու­նակ աշ­խա­տե­լով, լու­մայ լու­մա­յի վրայ դնե­լով, քար քա­րի վրայ շա­րե­լով կա­ռու­ցած էր տուն ու տեղ, կազ­մած՝ ըն­տա­նիք, ուր ա­մէն ինչ նման­ցու­ցած էր հայ­րա­կան օ­ճա­խին ու միշտ ալ կեն­դա­նի պա­հած հայ­րե­նի բար­բա­ռը եւ փո­խան­ցած իր զա­ւակ­նե­րուն, ո­րոնց անդ­րա­նի­կը Տի­կին Լու­սի­նի հայ­րը՝ Ա­դամն էր:

Տի­կին Լու­սին կը յի­շէ իր մեծ հօր՝ Ղա­լայ­ճոնց Խա­չա­տու­րի ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րը, երբ ան կ­­՚այ­ցե­լէր ի­րենց տու­նը: Ան նախ ջուր կը խնդրէր եւ խմե­լէն ետք.

- Աղ­ջի­նիս, Էս խա­տա­հա (թրք. բա­ժակ) աղ­քէկ բռնէ, է­տէնց պինդ բռնէ յոր չընկ­նի:

Իսկ երբ դուր­սի ան­ցորդ­նե­րը դի­տել ու­զէր.

- Էս բէն­ճէ­րէն (թրք. պա­տու­հան) բրդօն մի բաց, աղ­ջի­նի'ս, յոր դուր­սա թա­մա­շա է­նենք:,- ա­պա- Ին­չը՞ս իս, աղ­ջի­նի՛ս, աղ­քէ՞կ ես, պա­պիդ քը­զի մա­տիտ-տէֆ­թէր (ա­րաբ. տետ­րակ) ա­ռե՞­րէ մի, դպրոց կ­­՚եր­թա՞­սա մի:

Մինչ Տի­կին Լու­սի­նի հօ­րը պա­տա­նի մայ­րը՝ Վար­դա­նոյշ, դար­ձեալ ուր­ֆա­ցի մը, աք­սո­րի ճամ­բէն փրկուած է քիւրտ մե­ծա­հա­րուս­տի մը կող­մէ, ա­նոր տան մէջ Ուր­ֆա­յի հա­յա­շունչ ճա­շե­րու պատ­րաս­տու­թեան ա­ռա­ջար­կին ըն­դա­ռա­ջե­լով, բայց մե­ծա­հա­րուս­տէն խնդրած է, որ ան նաեւ իր ու­թա­մեայ քոյ­րը ըն­դու­նի: Քիւր­տը հա­մա­ձայ­նած է, պայ­մա­նաւ, որ ե­թէ իր յղի կնոջ զա­ւա­կը մանչ մը ըլ­լայ՝ կը պա­հէ եր­կու­քը, ա­պա թէ ոչ զա­նոնք կը վե­րա­դարձ­նէ աք­սո­րեալ­նե­րուն: Վար­դա­նոյշ գի­շեր-ցե­րեկ կ­­՚ա­ղօ­թէ, որ աշ­խարհ գա­լիք նո­րա­ծի­նը ըլ­լայ մանչ մը, ու այդ­պէս ալ կը պա­տա­հի, եւ եր­կու քոյր կը մնան քիւրտ մե­ծա­հա­րուս­տին տան մէջ, ուր շրջան մը աշ­խա­տե­լով Վար­դա­նոյշ կը հա­ւա­քէ աշ­խա­տա­վարձ­քը եւ ա­պա կը փո­խադ­րուի Հա­լէպ, կ­­՚ա­մուս­նա­նայ ու այդ լու­մա­նե­րը կ­­՚օգ­տա­գոր­ծէ ա­մուս­նոյն ծա­ռա­յեց­նե­լով՝ գոր­գա­գոր­ծու­թեան գոր­ծա­րա­նի բա­րե­լաւ­ման հա­մար: Շէն ու ու­րախ զոյգ մըն էին ա­նոնք, ո­րոնք այս յատ­կու­թիւ­նը փո­խան­ցե­ցին նաեւ ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն:

Տի­կին Լու­սին կը յի­շէ նաեւ իր հօր խրատ­նե­րը, երբ հար­սա­նե­կան զգես­տով հօ­րը տան հրա­ժեշտ կու տար.

- Էր­կէ­նիդ խօս­քը մտիկ է­րէ, չըն­նայ քի օր մի հեր­սիդ առ­նաս ըր­նէդ:

Որ­քան կը մխի­թա­րուի Տի­կին Լու­սին այս յի­շա­տակ­նե­րով: Ան­ցեա­լի ա­նուշ յու­շե­րը կու գան ա­մո­քե­լու ա­նոր ներ­կայ դառն վիշ­տե­րը: Իր նախ­նեաց տա­ռա­պան­քը կը հա­մե­մա­տէ կար­ծես իր իսկ ըն­տա­նի­քի կա­մո­վին տե­ղա­հա­նու­թեան հետ: Կը յի­շէ, թէ ինչ­պէ՞ս լքեց ծննդա­վայ­րը, իր եր­կու ե­րի­տա­սարդ զա­ւակ­նե­րուն միակ փրկու­թիւ­նը այս էր ան­կաս­կած, կամ ալ հոն պի­տի մնա­յին ու զի­նուո­րա­կան ծա­ռա­յու­թեան հա­մար զա­ւակ­նե­րը բա­նակ պի­տի մեկ­նէին: Չէ՛, քա՛ւ լի­ցի, շատ լաւ ը­րած է այս ո­րո­շու­մին յան­գե­լով: Այդ­պէս ալ կ­­՚եզ­րա­կաց­նէ Տի­կին Լու­սին, որ շատ կը մտա­ծէր լքուած տան մա­սին, որ տղոց ա­պա­գան էր, բայց մարդն է իր ա­պա­գա­յի կեր­տի­չը, ա­մէն ինչ կա­րե­լի է վե­րա­կանգ­նել կամ ալ նո­րը ստեղ­ծել, բա­ցի հո­գե­կան կո­րուս­տէն... ա­հա հօ­րը խօս­քե­րը եւս կու գան Տի­կին Լու­սի­նի տա­տամ­սոտ մտմտուք­նե­րուն յա­ջոր­դող այս եզ­րա­յան­գու­մը քա­ջա­լե­րե­լու.

- Փա­րան է­տէնց բան մի յէ քի մար­դուն էչ­քե­րա կը քէօրց­նէ:

- «Փա­րա­ն» բե­րողն ալ մարդն է, վատ­նողն ալ, միայն անվ­տանգ մնան զա­ւակ­ներս,- կ­­՚ար­տա­յայ­տուի Տի­կին Լու­սին:

Ե­րա­զէն սթա­փա­ծի մը պէս Տի­կին Լու­սի­նի նա­յուածք­նե­րը կ­­՚ո­րո­նեն դէ­մի տա­րեց զոյ­գը, ա­հա կը տես­նէ ա­նոնց թեւ թե­ւի մտած կա­մաց-կա­մաց ան­հե­տա­նա­լը: Խոր շունչ մը կը քա­շէ ան ու աչ­քե­րը դէ­պի եր­կինք սե­ւե­ռե­լով կը դի­տէ ամ­պե­րը, ո­րոնց մէջ թե­րեւս կը տես­նէ նաեւ իր նախ­նի­նե­րուն պատ­կեր­նե­րը: Ա­նոնք այս ծե­րու­նի զոյ­գին մի­ջո­ցով այ­ցե­լե­ցին այ­սօր ի­րեն եւ մատ­նան­շե­ցին բա­ժա­կին լե­ցուն մա­սը, ին­չու չէ նաեւ լե­ցու­ցին զայն սի­րով, զուար­թու­թեամբ ու յոյ­սի լու­սա­շող կա­թիլ­նե­րով։

Ա­ՆԻ ԲՐԴՈ­ՅԵԱՆ-ՂԱ­ԶԱ­ՐԵԱՆ

Երեւան