ՄԱՅ­ՐԵ­ՐՈՒ Օ­ՐՈ­ՒԱՆ Ա­ՌԻ­ԹՈՎ

2015 տա­րի­ներ ա­ռաջ քա­րայ­րի մը մէջ ապ­րող ա­նա­սուն­նե­րուն մի­ջեւ փոք­րիկ մը ծնաւ։ Մայր մը ան­հուն գուր­գու­րան­քով ծռե­ցաւ վրան, ժպիտ մը ծաղ­կե­ցաւ ա­նոր շրթնե­րուն վրայ ու իր ու­րախ դէմ­քը լու­սա­ւո­րուե­ցաւ մայ­րա­կան յաղ­թա­նա­կի ճա­ռա­գայթ­նե­րով։

Այդ պա­հէն սկսեալ ամ­բողջ քրիս­տո­նեայ աշ­խար­հը մեծ շու­քով կը տօ­նէ այդ ու­րախ օ­րը։

Մայ­րա­կան ու­րա­խու­թեան այս աստ­ղը ա­մէն վայր­կեան կը փայ­լի ա­մէն մօր դէմ­քին վրայ, երբ աշ­խարհ կը բե­րէ նոր զա­ւակ մը։ Եւ ա­մէն օր բազ­մա­հա­զար աստ­ղեր աշ­խար­հիս բո­լոր մայ­րե­րուն կու տան նոյն փայ­լը եւ նոյն գո­հու­նա­կու­թիւ­նը, ա­մէն ան­գամ որ ման­կիկ­ներ կը ծնին ա­մէն օր, աշ­խար­հիս մէկ ծայ­րէն միւ­սը եւ բո­լոր ցե­ղե­րու մէջ։ Ան­մեղ մա­նուկ­ներ, ո­րոնք խա­ղա­ղու­թեան ե­րազ­նե­րով կու գան այդ աշ­խար­հը, ուր 2015 տա­րի­ներ ա­ռաջ նո­րա­ծին մա­նուկ մը աշ­խար­հին խա­ղա­ղու­թիւն ա­ւե­տեց։

Տես­նենք, սա­կայն, ան­ցեա­լէն սկսեալ ի՞նչ տեղ ու­նե­ցած է կամ ու­նի մայ­րը եւ ինչ­պէ՞ս կ՚ըմբռ­նեն մայ­րու­թիւ­նը աշ­խար­հիս զա­նա­զան եր­կիր­նե­րու մէջ՝ թուե­լով ա­նոնց մա­սին հապ­ճեպ տե­ղե­կու­թիւն­ներ, ամ­փոփ տո­ղե­րով նախ անդ­րա­դառ­նա­լով հայ մօր մա­սին։

Մեր պատ­մու­թիւ­նը շատ մը գրա­ւիչ դրուագ­ներ ու­նի պան­ծաց­նե­լու հա­մար հայ մօր նուի­րու­մը՝ իր ցե­ղին ու մա­նա­ւանդ իր հայ­րե­նի­քին։ Հե­թա­նոս Հա­յաս­տա­նը ու­նէր իր ոս­կե­մայր Ա­նա­հի­տը։ «Մայր ա­մե­նայն զգաս­տու­թեան եւ բա­րե­րար ա­մե­նայն մարդ­կու­թեան»։­

Ե­թէ հայ ժո­ղո­վուր­դը հին դա­րե­րուն մէջ թա­ղուէր ու միայն ոս­կե­մայր Ա­նա­հի­տին պատ­մու­թիւ­նը ժա­ռանգ ձգէր, պի­տի բա­ւէր ան­մա­հաց­նե­լու հայ ցե­ղը եւ հայ կի­նը, ո­րով­հե­տեւ ոչ մէկ ցեղ պի­տի աս­տուա­ծաց­նէր ա­նա­հի­տեան ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը, ե­թէ ա­նոնք չապ­րէին իր հո­գիին մէջ եւ ոչ մէկ ցեղ պի­տի աստուա­ծաց­նէր ա­ռա­քի­նի կի­նը, ե­թէ ան յար­գան­քի գահ մը չու­նե­նար ցե­ղին սրտին մէջ։

Քրիս­տո­նէու­թիւ­նը իր ա­ռա­քեալ­նե­րուն հետ Հա­յաս­տան կը բե­րէր նաեւ մար­տի­րո­սու­հի­նե­րը, հե­րոս կի­ներ, ո­րոնք յա­նուն հո­գե­ւոր գե­րա­գոյն գա­ղա­փա­րի մը՝ կը զո­հեն ի­րենց ֆի­զի­քա­կան կեան­քը։ Հա­յաս­տա­նի մէջ Թա­դէոս ա­ռա­քեա­լը Սան­դուխտ կոյ­սին ա­նու­նով կեան­քի կը կո­չէր իր ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը։ Ա­ւա­րայ­րի ճա­կա­տա­մար­տը ոչ միայն կը հե­րո­սաց­նէ քաջ Վար­դանն ու իր բա­նա­կը, այ­լեւ կը պան­ծաց­նէ հա­յոց աշ­խար­հի «Տիկ­նայք փափ­կա­սուն»ը, իսկ Ռու­բի­նեան թա­գա­ւո­րու­թեան օ­րով ա­ռիւ­ծա­սիրտ ու քաջ Թո­րոս իշ­խան­նե­րու եւ ի­մաս­տուն Լե­ւոն թա­գա­ւոր­նե­րու կող­քին կ՚ու­նե­նայ Զա­պէլ թա­գու­հի­ներ, ո­րոնք գթու­թեան հրեշ­տա­կի դե­րը կը կա­տա­րեն։

Ինչ կը վե­րա­բե­րի օ­տար ազ­գի մայ­րե­րուն, սկսինք Ի­տա­լիա­յէն։ Ա­մուս­նոյն սէ­րը կնոջ հան­դէպ եւ մօ­րը սէ­րը՝ զաւ­կին հան­դէպ։ Ի­տա­լիոյ մէջ «մա­մա» բա­ռը ազ­գա­յին եւ պաշ­տա­մուն­քա­յին նուի­րա­կան նշա­նա­կու­թիւն ու­նի։ Կի­նը՝ ընդ­հան­րա­պէս մայր, քոյր, նշա­նած կամ կո­ղա­կից, բո­լո­րին գուր­գու­րան­քին ա­ռար­կայ է, իսկ ըն­տա­նի­քը կո­րիզ մըն է եւ ու­նի նա­հա­պե­տա­կան նշա­նա­կու­թիւն։

Անց­նինք Ե­գիպ­տոս։ Տա­կա­ւին մօ­տիկ ան­ցեա­լին Ե­գիպ­տո­սի մէջ նո­րա­ծի­նը չէր կրնար տես­նել զինք ծնող մօ­րը դէմ­քը, որ ծած­կուած կ՚ըլ­լար քօ­ղով։ Այ­սօր, սա­կայն, ե­գիպ­տա­ցի մայ­րը ար­դիա­կա­նա­ցած է, կ՚աշ­խա­տի, կ՚ու­սա­նի ու կրնայ նաեւ նա­խա­րար ըլ­լալ, ե­թէ կա­րո­ղու­թիւն­ներ ու­նի։ Ե­գիպ­տո­սի գիւ­ղե­րուն մէջ, սա­կայն, տա­կա­ւին կի­նը կը զբա­ղի միայն իր զա­ւակ­նե­րով եւ կը ճանչ­նայ մէկ տէր՝ իր ա­մու­սի­նը։

Է­քուա­տո­րի (Հա­րա­ւա­յին Ա­մե­րի­կա) կարմ­րա­մորթ մայ­րը անձ­նա­կա­նու­թեամբ հարց կու տայ, թէ ո՞րն է իր զաւ­կին «սե­լուլ»ը։ «Սե­լուլ» հնդի­կը ներ­կա­յաց­նող եւ լեռ­նե­րու վրայ ապ­րող վայ­րի ա­նա­սուն մըն է։ Ե­թէ այս ա­նա­սու­նը կա­րե­նայ ճա­րել իր ու­տե­լի­քը, նո­րա­ծին հնդի­կը պի­տի ապ­րի ու մեծ­նայ, իսկ ե­թէ վի­հէ մը վար գլո­րուի, փոք­րի­կը պի­տի չապ­րի։ «Սե­լուլ»ը, հա­մա­ձայն ի­րենց հե­թա­նո­սա­կան սո­վո­րու­թիւն­նե­րուն եւ ա­ւան­դու­թիւն­նե­րուն, քա­ղա­քակր­թուած ժո­ղո­վուրդ­նե­րու «չար աչք»ն է։

Հիւ­սի­սա­յին Գա­նա­տա­յի մէջ շատ ցուրտ կ՚ը­նէ։ Կ՚ը­սեն, թէ կան եր­կու ե­ղա­նակ­ներ՝ անց­նող ձմեռ ու գա­լիք ձմեռ, բայց փոք­րիկ էս­քի­մոն չի վախ­նար ցուր­տէն։

Էս­քի­մո­նե­րը պա­ղա­ռու­թիւն եւ հազ չեն ճանչ­նար. այս հի­ւան­դու­թե­նէ հոն այ­ցե­լող զբօ­սաշր­ջիկ­նե­րէն է որ կը վախ­նան վա­րա­կուիլ։

Գա­նա­տա­յի էս­քի­մո­նե­րու թի­ւին մէկ եր­րոր­դը կ՚ապ­րի երկ­րի հիւ­սի­սա­յին շրջան­նե­րու սա­ռոյց­նե­րուն մէջ։ Վեր­ջերս տե­ղի ու­նե­ցած հան­րա­քուէով մը ա­ռա­ջար­կուե­ցաւ ա­նոնց, որ փո­խադ­րուին երկ­րի ա­ւե­լի տաք վայ­րե­րը, բայց բո­լո­րը միա­ձայ­նու­թեամբ «ոչ» պա­տաս­խա­նե­ցին։ Ա­նոնք կ՚ապ­րին որ­սոր­դու­թեամբ եւ ձկնոր­սու­թեամբ, բայց կը պաշ­տեն մայ­րե­րը ու մեծ հոգ կը տա­նին փոք­րիկ­նե­րուն, ո­րոնց կա­րե­ւո­րա­գոյն սնուն­դը «մաք­թուք»ն է, կէ­տի հում իւ­ղը, որ կաղ­նիի հա­մը կու տայ։

Լի­բա­նան։ Ֆրան­սա­ցի գրող մը՝ Լա­մար­թին կ՚ը­սէր, թէ «հրաշք­նե­րու եր­կիր մըն է Լի­բա­նան» եւ այս հրաշք­նե­րէն մէ­կը իր մօ­րը գրկին մէջ մեծ­ցող նո­րա­ծին փոք­րիկն է։ Լի­բա­նան­ցի փոք­րի­կը, երբ մեծ­նայ, կ՚ըլ­լայ ու­ժեղ, խե­լա­ցի, փա­ռա­սէր եւ ան­վախ։ Լի­բա­նա­նեան ա­ռած մը կ՚ը­սէ. «Ան, որ կը նստի, քար է, իսկ ան, որ կը շար­ժի թռչուն է»։

­Լի­բա­նա­նու­հին ամ­բողջ ա­րա­բա­կան աշ­խար­հի միւս եր­կիր­նե­րէն շատ ա­ւե­լի կա­նուխ ձեր­բա­զա­տած է այ­րիի «լուծ»էն, լա­չա­կէն եւ «լռա­կեա­ցու­թե­նէն»։

­Լի­բա­նա­նի գիւ­ղե­րուն եւ գա­ւառ­նե­րուն մէջ տա­կա­ւին կի­նը կը շա­րու­նա­կէ ըլ­լալ են­թա­կայ իր ա­մուս­նոյն եւ իր կես­րայ­րին։

Ան­ցեա­լի ֆրան­սա­կան Սո­մա­լի ծնած կի­նը շատ գե­ղե­ցիկ էր։ Բայց ոչ մէկ ար­գելք կար, որ ան բա­ցա­ռիկ ու ազ­դու կեր­պով եւ մայ­րա­կան ու­րա­խու­թեամբ չցա­ւէր ու իր գրկին մէջ չսեղ­մէր իր փոք­րի­կը։ Սո­մա­լիի ցե­ղա­խում­բե­րու մի­ջեւ բազ­մակ­նու­թեան սո­վո­րու­թիւ­նը տա­կա­ւին կը պա­հէ իր գո­յու­թիւ­նը։

Ափ­րի­կէի «գու­նա­ւոր» նո­րա­ծին փոք­րի­կը ու­նի եւ­րո­պա­ցի փոք­րի­կի մը ու­նե­ցած բո­լոր ա­ռա­ւե­լու­թիւն­նե­րը, ան­կախ թէ իր հօ­րը երկ­րորդ կամ եր­րորդ կնոջ զա­ւա­կը ըլ­լայ ան։

Կայ­սե­րա­կան Չի­նաս­տա­նի մէջ մայ­րը պար­տա­ւոր էր յար­գե­լու եւ հպա­տա­կե­լու իր ըն­տա­նի­քի պե­տին, որ իր ա­մուս­նոյն մա­հէն ետք կրնար նոյ­նիսկ իր տղան ըլ­լալ։ Այ­սօր այդ սո­վո­րու­թիւ­նը մա­սամբ փա­րա­տած է։

Կ. Գ.