Ա­ՒԱԳ ՇԱ­ԲԱԹ

Քրիս­տո­սի երկ­րա­ւոր կեան­քի ա­մե­նէն կա­րե­ւոր հա­տուա­ծը՝ վեր­ջին շա­բա­թը կը կո­չուի Ա­ւագ Շա­բաթ եւ կ՚եր­կա­րի Ծաղ­կա­զար­դին յա­ջոր­դող Եր­կու­շաբ­թիէն մին­չեւ Զա­տիկ։

Ա­ւագ կը նշա­նա­կէ մեծ կամ գլխա­ւոր։ Ա­ւագ կը կո­չուի յի­շեալ շաբ­թուան իւ­րա­քան­չիւր օ­րը։

Ան­ցեա­լին, մեր նախ­նի­նե­րու օ­րով Եր­կու­շաբ­թին ջրա­ղաց­նե­րու օրն էր, բո­լո­րը ցո­րեն կը տա­նէին ա­ղա­լու։

Ե­րեք­շաբ­թին յի­մար-ի­մաս­տու­նի վի­ճա­կը քա­շե­լու օրն էր, եւ մար­դիկ ե­կե­ղե­ցի կը շտա­պէին ի­րենց ո­րե­ւէ մեծ մտադ­րու­թիւ­նը գու­շա­կե­լու։ Տա­սը թըղ-թակ­տոր­նե­րէ հին­գին վրայ կը գրուէր «ի­մաս­տուն», հին­գին վրայ «յի­մար» բա­ռե­րը, եւ տա­սը մա­նուկ կ՚առ­նէին մէ­կա­կան թուղթ։ Ի­րենց միտ­քը ո­րե­ւէ իղձ պա­հած հա­ւա­տա­ցեալ­ներ նա­խա­պէս կ՚ընտ­րէին մա­նուկ­նե­րէն մէ­կը, ե­թէ «ի­մաս­տուն», թղթի­կը կրէր ան, կը նշա­նա­կէր իղ­ձի ի­րա­կա­նա­ցում՝ իսկ հա­կա­ռակ պա­րա­գա­յին՝ ա­նոր իղ­ձը պի­տի չկա­տա­րուէր։

Կա­րե­ւո­րա­գոյն ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը կը սկսէին Չո­րեք­շաբ­թի օր, որ կը կոչուէր «չիք»։ Կ­րա­կի վրայ շա­րուանկ ջուր կ՚ե­ռար ա­ման­նե­րը լուա­լու, լուացք ը­նե­լու, տու­նը մաք­րե­լու եւ վեր­ջա­պէս, լոգ­նա­լու հա­մար։

Տղա­մար­դիկ կը մաք­րէին գո­մը, որ­պէս­զի այդ օ­րը բո­լոր տե­սա­կի կեղ­տերն ու ցա­ւե­րը չքա­նան։ Շա­տեր սրբա­տե­ղի­նե­րը ուխ­տի կ՚եր­թա­յին, որ­պէս­զի հոն ձգեն ի­րենց ցա­ւե­րը, «չքեն» չիք-Չո­րեք­շաբ­թիին հետ… Կար­նոյ հա­յե­րը կէս գի­շե­րին «ցա­ւիս վերջ» կ՚ը­սէին եւ մին­չեւ յա­ջորդ օ­րուան ժա­մեր­գու­թիւ­նը լուռ կը մնա­յին, որ­պէս­զի չիք-Չո­րեք­շաբ­թին իր հետ տա­նի բո­լոր ցա­ւե­րը։

Վա­տը, չա­րը «չքաց­նող» Չո­րեք­շաբ­թիին կը յա­ջոր­դէր ար­դար, մա­քուր Հինգ­շաբ­թին։ Տղա­մար­դիկ ծա­ռեր կը տնկէին այն հաս­տատ հա­մո­զու­մով, թէ այդ օ­րը տնկուած ծա­ռը ար­տա­կարգ բեր­քա­տու կ՚ըլ­լայ։

Մու­շի մէջ Ա­ւագ Հինգ­շաբ­թի օր կը նո­րո­գէին թթխմո­րը, հաց կը թխէին եւ ե­րե­սին կա­նեփ կը քսէին։

Լո­ռե­ցի­նե­րը սեւ թե­լի վրայ եօթ հան­գոյց կ՚ը­նէին եւ կը դնէին ե­կե­ղեց­ւոյ պա­տի ճեղ­քին մէջ, որ­պէս­զի «թռչուն­նե­րը հա­ւե­րուն ձա­գե­րը չթռցնեն»։

­Մա­րա­շի հա­յերն ալ Ա­ւագ Հինգ­շաբ­թիի յա­տուկ ու­տե­լիք­ներ ու­նէին՝ «ա­ղա­մաղ», որ կը նշա­նա­կէ «ա­ղի-մա­ղի»։ Ա­ղա­մա­ղը սմբու­կի գլխի­կի կա­նաչ կե­ղեւն է, որ կը չորց­նէին ու կը պա­հէին այս օ­րուան հա­մար։ Ա­ւագ Հինգ­շաբ­թի այս չոր­ցած կե­ղե­ւը կը խա­շէին եւ կը ման­րէին, հե­տը սոխ կը ջար­դէին, վրան աղ ու պղպեղ կ՚ա­ւելց­նէին ու կ՚ու­տէին։ Ե­րե­կո­յեան Ոտն­լուա­յի ծէ­սին ե­կե­ղե­ցիէն բե­րուած կա­րա­գով շա­տեր կ՚օ­ծէին ի­րենց մարմ­նի զա­նա­զան մա­սե­րը։

Ա­ւագ Հինգ­շաբ­թի օ­րը նաեւ Զատկուան հաւ­կիթ­նե­րը ներ­կե­լու օր էր։ Կը ներ­կէին սահ­մա­նա­փակ թի­ւով հաւ­կիթ­ներ, ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րու թի­ւին հա­մա­պա­տաս­խան կամ եօթ հատ։ Զատ­կուան հա­մար նա­խա­տե­սուած մե­ծա­քա­նակ թի­ւով հաւ­կիթ­նե­րը կը ներ­կէին Շա­բաթ օր եւ յատ­կա­պէս միայն կար­միր գոյ­նով։

Ա­ւագ Ուր­բա­թը Քրիս­տո­սի խա­չե­լու­թեան օրն էր, հե­տե­ւա­բար սու­գի օր էր։ Հա­յոց մէջ այդ Ուր­բա­թը ա­ւե­լի ծա­նօթ է իբ­րեւ Յու­դա­յի Ուր­բաթ։ Բա­ցի ե­կե­ղե­ցա­կան ծէ­սե­րէն, կը կա­տա­րուէին նաեւ ժո­ղովր­դա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­ներ։ Դար­բին­ներն ու ոս­կե­րիչ­նե­րը այդ օ­րը մեծ քա­նա­կու­թեամբ չա­րար­գել զար­դեր կը պատ­րաս­տէին, ո­րոնք կը կոչուէին «ուր­բա­թա­թուր»։ Ա­սոնք մեծ մա­սամբ եր­կա­թէ փոք­րիկ օ­ղեր, մա­տա­նի­ներ էին, ինչ որ մայ­րե­րը կը գնէին ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն հա­մար, զա­նոնք չար աչ­քէ հե­ռու պա­հե­լու հա­մար։

Ուր­բաթ օ­րուան ու­տե­լի­քի ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թիւ­նը կծուի եւ թթուի ստի­պո­ղա­կան գոր­ծա­ծու­թիւնն էր։ Այս­պէս, մա­րաշ­ցի­նե­րը «քացխ­լա­շով­րօ» (քա­ցա­խի ա­պուր) կ՚ու­տէին։ Լո­ռիի շրջա­նը բան­ջար կ՚ե­փէին, ո­րով­հե­տեւ՝ Քրիս­տո­սը բան­ջա­րով «ծե­ծած են»։ Մու­շի մէջ կա­ղամ­բի թթու կ՚ե­փէին եւ զայն կը կո­չէին «օ­ձի թթու»։­

Իսկ ի՞նչ կա­րե­լի չէր ը­նել Ա­ւագ Ուր­բաթ օր. «Ծուն­կի գալ, ո­րով­հե­տեւ Յի­սուս խա­չին վրայ է, խաչ հա­նել, ո­րով­հե­տեւ Քրիս­տոս խա­չուած է, դրամ փոխ տալ եւ առ­նել, ո­րով­հե­տեւ Յի­սուս դրա­մի հա­մար մատ­նուած է…»։­

Ա­ւագ Շա­բաթ ե­րե­կո­յեան ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ նա­խա­տօ­նակ՝ Ճրա­գա­լոյ­ցի պա­տա­րագ կը կա­տա­րուէր։

Ա­րե­ւը մայ­րը չմտած թա­թախ­ման՝ խթու­մի ընթ­րի­քի սե­ղան կը պատ­րաստուէր։ Օ­րէնք էր, որ սե­ղա­նին վրայ գտնուէր ձկնե­ղէն, հաւ­կիթ, հաւկ­թիով խառն բան­ջա­րե­ղէն, կա­թով ե­փած կոր­կո­տա­պուր ե­ւայլն…։

Այդ ե­րե­կո­յեան կ՚ա­ւար­տէր նաեւ Մեծ պահ­քը։